#43KTY

İlk öykü kitabım Kırk Üçteki Korkunç Traktör Yağmuru, Kasım 2023 itibarıyla April Yayıncılık tarafından yayınlandı. İlk öykü kitapla aynı adı taşıyor ve diğerlerine göre biraz daha uzun. Daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış öykülerin yanı sıra, önceki bir halleri çeşitli yayınlarda çıkmış öyküler de var. Ancak hepsi bu kitap için yeniden yazıldı. Yani bir açıdan, aslında hepsi yepyeni öyküler. Aşağıdaki grafikte, kitaptaki öyküler, sözcük sayılarıyla orantılı dikdörtgenlerle temsil ediliyor.

Öykü kitabının benim için üslup açısından özel bir önemi var. Sıcak Kafa ve Kübra romanlarında, biraz hikâyenin üslubu dayatması gibi bir durum vardı. İki kitap da "çatlak" diyebileceğimiz birer fikir üzerine kurulu olduğu için, bunları öykülendirme tarzı fazla çatlaklığa izin vermiyordu. Bu yüzden, üslupla ilgili fikirlerin bir kısmını, çatlaklıklar üst üste binip metni anlaşılmaz hale getirmesin diye elemek zorunda kalmıştım. Öyküler, her birinin ayrı bir dünyası olması sayesinde, üslup açısından farklı yaklaşımlara izin veriyor. Dolayısıyla, kişisel edebiyat yolculuğumda bir adım ileri gitme anlamı taşıyor. Umarım okurlar da benim yazmaktan aldığım zevki paylaşırlar.

Kübra

İkinci romanım Kübra, Şubat 2020 itibarıyla April Yayıncılık tarafından yayınlandı. Fikir, aşağı yukarı 2017 yılı içinde oluştu. 2017 sonlarında yazmaya başladım, 2019 sonlarında bitirdim. Düzeltme ve gözden geçirme süreçleriyle, yayınlanması 2020 Şubat'ı buldu.

Roman, cep telefonuna Kübra adlı tanımadığı birisinden "Sen farklısın" mesajı gelen Gökhan Şahinoğlu'nun hikâyesini anlatıyor. Gökhan, uzun süredir sevgili oldukları Merve'yle hayatını birleştirmeye hazırlanıyor, bir yandan da yıllardır çalıştığı imalat atölyesine ortak olarak işletmesini devralmak gibi bir planı var. Başta Kübra'dan gelen mesajları fazla önemsemiyor. Ama mesajları devam ettikçe, Kübra'nın çevresindeki kişiler ve olaylar hakkında haddinden fazla bilgi sahibi olduğunu fark ediyor. Hatta Kübra bir noktadan sonra gelecekten de haber vermeye başlıyor. Gökhan, bildiği gerçeklik dışında bir şeye temas ettiği hissine kapılıyor ve giderek Kübra'yla daha çok ilgilenmeye başlıyor.

Buna paralel anlatılan bir diğer hikâye de Amerika'da, Kaliforniya'da üniversitede araştırma görevlisi olarak çalışan iki Türk bilim insanı Berk ve Selim'in, aldıkları parlak ve şaşırtıcı bir teklif üzerine Türkiye'ye gelerek, yeni kurulan Datakraft şirketinin kurucu ortakları olmalarının hikâyesi. Roman ilerledikçe, iki hikâye Kübra üzerinden birleşiyor.

Kitapla ilgili yorum, eleştiri ve söyleşilerin linklerini, yayınlandıkça burada toplamaya çalışacağım.

Keyifli okumalar.

Kitap Eki
https://kitapeki.com/delilik-fena-halde-ilgimi-cekiyor/

Sözcü
https://www.sozcu.com.tr/hayatim/kultur-sanat-haberleri/insan-zihninin-kirilganligini-yazdim/

K24 - Selim Bektaş
https://t24.com.tr/k24/kitap/kubra,412

Medyatava - Sayım Çınar
https://www.medyatava.com/haber/zamanlama-manidar-ama-zamanlamanin-huyudur-manidar-olmak_206282

Haftalık Gazete - Nazlı Berivan Ak
https://haftalikgzt.com/gazete/afsin-kumla-yeni-romani-kubra-uzerine-konustuk-insan-zihni-biraz-zahmetle-nesnel-gerceklikten-koparilabilir/

Açık Radyo - Ceyhan Usanmaz
http://acikradyo.com.tr/bu-kose-kitap-kosesi/bilimkurgusal-tesadufun-boylesi

BantMag - J. Hakan Dedeoğlu
https://bantmag.com/afsin-kum-ile-yeni-kitabi-kubra-uzerine/

Hürriyet Kitap Sanat - Eray Ak
https://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/insanligin-yapay-zekayla-imtihani-41490932

Oggito - Aynur Kulak
https://oggito.com/icerikler/kubra-bir-makine-mi-akil-mi-vicdan-mi/65225

Ensonhaber.com - Damla Karakuş
https://www.ensonhaber.com/kitap/afsin-kum-ile-romani-kubra-ve-yazarligi-uzerine-konustuk

Edebiyathaber.net - Didem Görkay

https://www.edebiyathaber.net/kubra-girdaptan-ve-kumdan-geriye-kalan-didem-gorkay/

İki Binlerin En İyi Yirmi Türk Filmi

2000’lerin ilk 20 yılı biterken, 20 yılın 20 filmi listelerini birkaç yerde gördüm ve bunun Türkiye sinemasına odaklanan bir versiyonunu yapmak aklıma geldi. Bu tarz listeleri yapmaktan da, okumaktan veya videosunu izlemekten de çok anlam veremediğim acayip bir zevk alıyorum. Herhalde, filmleri izlerkenki hislerimi hatırlayıp aynı zevki tattığım için. Listeyi yapmak da bu filmler hakkında zamanında düşündüğüm ama yazmadığım şeyleri yazma fırsatı verdiği için ayrıca eğlenceli.

Belki buna listeden ziyade derleme demek lazım, çünkü farklı sinemacılar ve tarzlar arasında bir denge gözetmeye çalıştım. Aynı zamanda, daha kapsayıcı olsun diye, aynı yönetmenden birden fazla film almak istemedim. Sadece çağdaş sinemamızın iki ikonu diyebileceğimiz Nuri Bilge Ceylan ile Zeki Demirkubuz’a küçük birer torpil yaptım.

Bu arada yirminin içine girmeyen ama filmlerini merakla takip ettiğim başka sinemacılar da var, Hüseyin Karabey, Özcan Alper, Deniz Gamze Ergüven, Pelin Esmer, Ali Atay, Burak Aksak, Onur Saylak, Mehmet Fazıl Coşkun, İnan Temelkuran, Aslı Özge ilk aklıma gelenler. Sayıyı sınırladığım için hepsini listeye alamadım. Gözden kaçırdığım filmler de olabilir tabii. Aynı zamanda çok öznel bir liste olduğunu da söylemeliyim. Filmleri seçerken, başkaları tarafından beğenilmiş ya da beğenilmemiş olmalarını dikkate almadım.

Son olarak spoiler (piçeden) uyarısını baştan vereyim. Filmlerin sonlarından ya da sürprizlerinden bahsetmeme gibi bir çaba içine girmedim. Her biri için ayrı ayrı uyarı vermekle de uğraşmadım. O yüzden, bu konuda hassassanız, izlemediğiniz filmlerin altındaki yazıyı okumayın, derim. Ama, şahsi fikrime göre bu konuda hassas olmaya gerek yok. Hatta filmdeki sürprizi bilerek izlemenin filmden alınan zevki olumsuz etkilemediğini gösteren araştırmalar da var. Aklınızda bulunsun.

20. Aya Seyahat

2009; Yaz/Yön: Kutluğ Ataman

Kutluğ Ataman’ın yalancı belgesel fotoroman tarzındaki filmi (bildiğim diğer tek örneği Woody Allen’in unutulmaz filmi Zelig), bir yaratıcılık patlaması. Bir önceki filmi İki Genç Kız da epey ilginçti ama bu bir kademe daha yukarıda. Kutluğ Ataman, siyaset sahnesindeki gereksiz boy gösterişi bir yana, yetenekli ama yeteneğinin en üst seviyesini henüz gösterememiş bir sanatçı. Bu açıdan yine bu listede adını anacağım Onur Ünlü’ye benziyor. Belgesele konu olan uydurma hadisenin, Bülent Somay’dan Murat Belge’ye Türkiye’nin önde gelen entelektüelleri tarafından yorumlanması fikri, tek kelimeyle dahiyane ve uygulaması da çok başarılı. Beni şahsen kahkahadan kahkahaya sürükleyen bir film oldu.

19. Jin

2013; Yaz/Yön: Reha Erdem

Reha Erdem’in son 20 yıl içinde beğenilen ve ödüllendirilen pek çok filmi oldu ama benim açımdan, bir “olmamışlık” hali hep devam etti. Kendisinin belli ki reklam yönetmeni geçmişi sayesinde erişim sağladığı yetkin teknik ekiplerle, yüksek bir görsel seviyeye ulaştığı kuşkusuz ama bana hep ne dediğini bilmeyen biri gibi görünmüştür. Beş Vakit, Hayat Var, Kosmos, Korkuyorum Anne gibi hepsi görsel ilginçlikler barındıran ama hikâyesiyle bunu tamamlayamayan filmler dizisi… Jin’de ise büyülü bir şeyler var. Örgütten kaçan kadın gerilla hikâyesi, muhteşem final sahnesiyle adeta Miyazaki evrenine giriş yapıyor. Film sizi bu finale de hazırlıyor aslında. Jin’in kişiliğinde meleksi bir saf iyilik var ve bu hayat tarafından ödüllendirilmese de doğanın kadim ruhları tarafından kutsanıyor, falan filan… Neyse, önemli olan filmin size verdiği his, bu film de bana böyle bir his verdi. Zaten gayet öznel bir liste olduğunu baştan söylemiştim.

18. Ada: Zombilerin Düğünü

2010; Yaz/Yön: Murat Emir Eren, Talip Öztürk

Murat Emir Eren'le Talip Öztürk'ün kısıtlı bir bütçeyle yapıp, genç yaşta ölen fantastik film duayeni Metin Demirhan'a ithaf ettikleri film, dört dörtlük bir zombi parodisi. Büyükada'ya düğüne giden bir grup genç, bir anda dünyayı saran zombi salgınına düğünde yakalanıyor. Tabii mekân seçilirken muhtemelen filmin yapımı için kolaylık sağlaması da göz önüne alınmış. Filmin oyuncu kadrosundan pek çok ismi, sonraki yıllarda televizyon ve sinemada tekrar tekrar gördük. Burada da gerçekten çok komikler. Binlerce yıllık dünya tarihinde kıyametin kendi başına gelmesine yakınan adam, filmin afişinde de görünen elinde çay tepsisiyle dolaşan çaycı zombi ve muhtemelen sinema tarihinin ilk ve tek başörtülü zombisi bu filmde. Küçük bir guerilla filmmaking şaheseri.

17. Kıskanmak

2009; Yaz: Nahid Sırrı Örik, ZDK; Yön: Zeki Demirkubuz

Kıskanmak, Zeki Demirkubuz’un konfor alanının (çek-yat) dışına çıktığı ve memleket edebiyatının klasiklerinden birini uyarlamaya yeltendiği filmi ve bence tam olarak anlaşılamamış bir film. Şu açıdan anlaşılamamış: Filmin, kitabın diyaloglarını koruması ve oyuncuların bunları kitâbî bir şekilde söylemesi, birçok kişi tarafından beceriksizlik gibi görüldü, özellikle Berrak Tüzünataç eleştirildi. Oysa bence bunun bilinçli yapıldığı çok açık. Bu arada kendisi, bir yerlerde karşılaşırsak, soyadını iki sözcük sanıyormuş gibi yapma esprisini patlatmayı planladığım kişiler arasında yer almaktadır (Berrak’ı mı kullanıyorsunız Tüzün’ü mü?). Tıpkı Ece Temelkuran (Ece'yi mi kullanıyorsunuz Temel'i mi?) ve Zafer Arapkirli (Zafer'i mi kullanıyorsunuz Arabı mı?) gibi... Bu arada filmin yönetmeni de aynı listede yer alıyor (Zeki’yi mi kullanıyorsunuz, Demir’i mi?). Neyse, dağıtmayalım, oyunculuk deyince, Seniye karakterine, hafif kambur duruşu, gölgeli gözleri ve şeytani bakışlarıyla bir vampir havası veren Nergis Öztürk’ü anmadan olmaz. Ayrıca, filmin minimal ama çok etkili bir sanat yönetimi var. Cumhuriyet balosu sahneleri, kömür madeni sahnesi falan bu açıdan etkileyici. Bence Demirkubuz’un en iyi işlerinden biri.

16. Vizontele

2001; Yaz: Yılmaz Erdoğan; Yön: Yılmaz Erdoğan, Ömer Faruk Sorak

Bu listedeki filmlerin en meşhuru muhtemelen. Eleştirilecek çok yanı var, kasabanın çoğu tipinin karikatür olması, pırıl pırıl renklerle ve nefis doğa görüntüleriyle bir küçük cennet gibi resmedilen kasabanın, hikâyede neden Allah’ın unuttuğu bir yer diye anılmasının anlaşılamaması, Kürt coğrafyasında geçtiği belli olduğu halde Kürtçenin adının bile anılmaması gibi… Tabii bu sonuncusu dönemin baskılarıyla açıklanabilir ama yine de bu derece teslimiyeti Yılmaz Erdoğan’a yakıştıramamıştım zamanında (sonradan anlaşıldı tabii). Öte yandan film yıllar içinde tekrar tekrar izlenerek popüler kültürde sarsılmaz bir yer edindi. Hatta Türkçeye pek çok deyim kazandırdı. (Şerefsizim benim aklıma gelmişti, Zeki Müren de bizi görecek mi? Nasılsınız inşallah? vb.) Teknik açıdan standardı yükselterek kendisinden sonraki filmler için belli bir çıta koyduğu da söylenebilir.

15. Gördüm / Min Dît

2009; Yaz/Yön: Miraz Bezar

Doksanlar Diyarbakır’ının utanç verici gerçeği olan faili meçhul cinayetleri, anne-babaları öldürüldükten sonra sokağa düşen üç küçük kardeş üzerinden anlatan, çok etkileyici bir film. Eleştirilecek yanları da var. Çocukların kimseden yardım göremeyip yapayalnız kalması biraz zorlama gibi. Umutlu bir final yapma çabası da anlamlı ama bunun için bulunan numara pek işlemiyor, zira bu suçları işleyenlerin cezalandırılma veya ayıplanma korkusu taşımadıklarını pek çok kez gördük. Lakin, kapanış jeneriğindeki “oyuncak tüfek” teması, naif finali dengeliyor ve film amacına ulaşıyor. Aynı zamanda, zor konuya ve koşullara rağmen, görsel açıdan yüksek bir seviyede. Muhtemelen ikinci kez izlemek istemeyeceğiniz ama kesinlikle aklınızda kalan bir film.

14. Hayatımın Kadınısın

2006; Yaz/Yön: Uğur Yücel

Uğur Yücel, ilk filmi Yazı-Tura’da olgunlaşmamış bir eser çıkarmıştı. Hayatımın Kadınısın, bir sonraki filmi ve birçok açıdan çok daha ustaca olduğu halde, bence fazlasıyla gözden kaçmış bir film. Filmde, Uğur Yücel, yönetmenliğin yanı sıra baş rolü de üstleniyor. Cinayetten hapis yatıp çıkmış Orhan Gencebay hayranı bir mahalle kabadayısı, ama aslında hali tavrıyla, konuşmasıyla Orhan Gencebay’ın ta kendisi… Türkan Şoray ise en zor rollerinden birinde çok iyi. Sonraki yıllarda Türk sinemasının önemli yıldızlarından birine dönüşen Ezgi Mola da kendini belli ediyor. Film, bence, sinemadan beklediğimiz her şeyi veriyor ve şahane bir şekilde şiirsel bir finale bağlanıyor.      

13. Sen Aydınlatırsın Geceyi

2013; Yaz/Yön: Onur Ünlü

Onur Ünlü, henüz en iyi eserini verememiş bir sinemacı. Sanki daha senaryoyu bitirmeden filmi çekip bitiriyor gibi bir hali var. Ama kabuğundan taşan bir yaratıcılık olduğuna şüphe yok. Bu film, en tamamına ermiş filmi. Siyah-beyaz çekmek gibi cesur bir karar almış ve ortaya çıkan ürün itibarıyla haklı çıkmış. Ali Atay’la Demet Evgar’ın hap alıp uçuşa geçtikleri başta olmak üzere, pek çok şahane sahne var. Bazıları abartılı, ama o kadar olur. Filmin finali ise, bence dahice. Zamanı durdurma temasını çok gördük ama tekrar başlatamamak ve filmi zaman durmuş halde bitirmek, eşsiz bir fikir.

12. Karpuz Kabuğundan Gemiler Yapmak

2004; Yaz/Yön: Ahmet Uluçay

Bu film, filmin kendisini aşan bir hikâyeye sahip. Genç yaşta ölen köylü sinemacı Ahmet Uluçay’ın hayatıyla eserinin iç içe geçtiği söylenebilir. Kendisi, sadece genç sinemacılara verdiği cesaretle bile, 2000’lerde Türk sinemasının şahlanışının mimarlarından biri sayılmalı bence. Bugünkü standartlara göre oldukça düşük çözünürlüklü dijital videoyla çekilmiş, ama görsel açıdan üst seviyede sahneleri var. Özellikle şehrin dar sokaklarında el kamerasıyla çekilmiş takip sahnesi nefes kesici.Ayrıca Türkçede, İngilizce movie'ye bire bir denk gelen "gımıldak" diye bir sözcük olduğunu bu filmden öğrendiğimizi de unutmayalım.

11. Hokkabaz

2006; Yaz: Cem Yılmaz; Yön: Ali Taner Baltacı, Cem Yılmaz

Seyircilerin ve eleştirmenlerin ortak görüşüne göre Cem Yılmaz’ın yazıp oynadığı filmler içinde en iyisi. Bir daha da bu seviyede bir film yapabilecek gibi görünmüyor. Hem dokunaklı, hem de acayip komik bir film. Özellikle birbirini takip eden düğün sahnesi, gelinin kaçması ve hipnoz yöntemi ile yerlere yatırıyor. Sonrasındaki senaryo dönüşleri de ustaca. Sıkılmadan tekrar tekrar izlenebilen filmlerden.

10. Pandora'nın Kutusu

2008; Yaz: Sema Kaygusuz, Yeşim Ustaoğlu; Yön: Yeşim Ustaoğlu

Karadeniz köylüsü yaşlı kadını Fransız bir oyuncunun oynadığını duyunca burun kıvırabilirsiniz ama film çekildiği sırada 88 yaşındaki Tsilla Chelton harikalar yaratıyor. Türk sinemasının büyük ustalarından Yeşim Ustaoğlu’nun mizahi açıdan da en güçlü filmi sayılabilir. Nevrotik abla Derya Alabora’nın ve Onur Ünsal’ın karakterleri de akılda kalıcı. Şiirsel final sahnesiyle de insanı gülmekle ağlamak arası bir duyguda bırakan, şahane bir film.

9. Fırtına / Bahoz

2008; Yaz/Yön: Kazım Öz

Doksanların Kürt sol öğrenci hareketine içeriden bakan bir film. Kazım Öz, bu konuyu ele alırken, hareketin siyasi davasına ve üzerlerindeki devlet baskısına değil, bizzat hareketin içindeki insanlara ve karakterlere yönelerek incelikli bir sinema ortaya çıkarmış. Böyle bir filmden çok beklenmeyecek güçlü bir mizahi tarafı da var. Aynı zamanda pek fark edilmese de seyircide karşılığını bulmuş ve çoğu yerde dolu salonlara oynamıştı zamanında. Üç saate yakın süresine rağmen oldukça sürükleyici. Devletin ölçüsüz şiddetiyle nasıl bu gençleri bilinçli şekilde dağa yönlendirdiğini gözler önüne seren öyküsü, güçlü bir siyasi önermede bulunuyor. Özellikle kameranın dağa döndüğü son sahne çok etkileyici.

8. İki Dil Bir Bavul

2008; Yaz/Yön: Özgür Doğan, Orhan Eskiköy

Listede Kürt filmleri biraz ağırlıklı oldu gibi ama işin doğrusu 2000’ler en çok Kürt sinemacıların büyük atılımına sahne oldu, istemeyerek liste dışında bıraktığım çok iyi filmler de var. Bu film ise, film olmaktan öte bir anlam taşıyor. Kürt sorununun en can alıcı noktalarından biri olan ana dilinde eğitim meselesini, gözle görünür bir siyasi angajmanı olmayan, sadece “oraya” tayini çıkmış Batılı bir öğretmenin gözünden anlatan bir belgeselle, cam kadar berrak hale getiren, herkesin izlemesi gereken bir film. Ne kadarının belgesel ne kadarının kurmaca olduğunu bilemiyoruz tabii ama filmin hikâyesi açısından çok fark etmiyor. Suçlayan, öfkelenen, isyan eden bir film değil bu, durumu tüm netliğiyle ortaya koymak dışında bir derdi yok. O yüzden de çok etkili. En aklımda kalan sahnesi, sınıftaki küçük kızın, öğretmenin gösterdiği resme bakıp Türkçe "kuş" demesi beklenirken Kürtçe "keklik" dediği için öğretmenin gözünde başarısız olması. Kız sadece kuş olduğunu değil, ne tür bir kuş olduğunu biliyor ama bu bilginin oradaki "okul" açısından bir hükmü yok. Bunu görünce meseleyi anlıyorsunuz. Memleket sinemasının ortaya çıkardığı küçük bir mucize.

7. Kış Uykusu

2014; Yaz: Ebru Ceylan, NBC; Yön: Nuri Bilge Ceylan

Nuri Bilge Ceylan’ın altın palmiyeli filmi Kış Uykusu, ilk kez uzun diyaloglara yer verdiği bir film. Bolca doğaçlamaya dayanan diyalogların, 200 saatlik malzemeden kurgulandığını biliyoruz. Yani esasen kurgu masasında yapılmış bir film bu. 200 saatin içinden en doğru 3 saati seçip kurgulamanın nasıl bir emek istediğini düşününce filme saygınız artıyor. Üstelik parçalardan birleştirilmiş gibi bir his de vermiyor, aksine su gibi akıyor. Akılda kalıcı, çarpıcı çok sahnesi var, Nejat İşler’le Melisa Sözen arasında geçen “para” sahnesi ve Nadir Sarıbacak’ın döktürdüğü rakı muhabbeti ilk akla gelenler. Demet Akbağ’ın, Haluk Bilginer’le tartışması sonrası unutulmuş olması (ya da kimseye sormadan filmden çekip gitmesi) bir senaryo falsosu gibi duruyor ama ortaya konulan eserin ihtişamı yanında kolaylıkla affedilir bir hata. Çehov öykülerinden uyarlama olmasını, atmosferiyle de bir Rus stepleri havası vermesiyle destekliyor. NBC de kar sevgisini doya doya yaşıyor bu arada.

6. Kader

2006; Yaz/Yön: Zeki Demirkubuz

Demirkubuz’un Kader’i, onun ilk büyük eseri olan Masumiyet’in dünyasında geçen, son zamanlardaki popüler tabiriyle bir prequel, yani Masumiyet’teki olayların öncesini anlatıyor. Masumiyet gibi çok beğenilen bir filme devam filmi çekmek, üstelik bunu Haluk Bilginer ve Derya Alabora yerine, görece çok daha tecrübesiz Ufuk Bayraktar ve Vildan Atasever’le yapmak başlı başına riskli bir girişim. Ama Zeki Demirkubuz, ilk filmi aşan bir eser ortaya koyarak riskin üstesinden başarıyla geliyor. Pek çok unutulmaz sahnesi var. En akılda kalanı, Haluk Bilginer’in Masumiyet’te çayırlardaki unutulmaz monoloğunda anlattığı hikâyeyi gördüğümüz (Bekir’in kendini Kars’ta bulduğu) sahne. Bu arada filmde kendimi en yakın hissettiğim karakterin,  Bekir’in kenar mahalledeki ahbaplarıyla cigaralık çevirdiği sahnede aralarında ne aradığı anlaşılamayan anten tip olduğunu da söylemeden geçemeyeceğim.

5. Sivas

2014; Yaz/Yön: Kaan Müjdeci

Yozgatlı bir ilkokul çocuğunun sınıf arkadaşına umutsuz aşkı ve ölümden kurtardığı dövüş köpeğinin, “büyüklerce” tekrar dövüşlere sokulmasını engelleme çabası üzerine, hem acıklı, hem komik ve pek çok açıdan da mucizevi bir film. Bazı sahnelerin nasıl çekildiğine, nasıl bu kadar gerçek görünebildiğine akıl sır erdiremiyorsunuz. Özellikle gece yarısı bozkırın ortasında kurulmuş köpek dövüşü ortamı, sanki gizli kamerayla çekilmiş gibi. Film gösterimdeyken, kanlı dövüş sahnelerinin (her ne kadar kapanış jeneriğinde hayvanlara zarar verilmediği söylense de) son derece gerçekçi olması yüzünden tepkiler almıştı. Yapımcılar bunun üzerine bu sahnelerin nasıl çekildiğini anlatan bir video yayınlamak zorunda kalmışlardı. Yine de tartışmalı sayılabilir, çünkü her ne kadar köpeklere fiziksel zarar verilmese de bir tür psikolojik travmaya maruz bırakma durumu var galiba. Bu endişe bir yana, filmin son sahnede dile dökülen (köpek köpekliğini bilecek) çocukluğun ve masumiyetin bitişiyle ilgili mesajı çok güçlü.

4. Kız Kardeşler

2019; Yaz/Yön: Emin Alper

Emin Alper, her filminde bir öncekini aşarak, üçüncü filminde izleyen herkesin ağzını açık bırakan bir eser ortaya koymuş. Saf bir sinema zevki veren bir film, enfes görüntüleriyle, kurgusuyla, müziğin girip çıkışıyla, temponun yükselip düşüşüyle ve elbette unutulmaz karakterleriyle… Kız kardeşlerin hepsi birbirinden merdane, ama en çarpıcısı tabii ki çatlak ortanca kardeş ve o rolde döktüren Ece Yüksel. Yayık ayran sahnesi unutulmaz. İki kardeş “çük”ten bahsederken, yayığın ikisinin arasında dev bir penis gibi gidip gelmesi ve sahnenin sonunda kardeşlerden birinin (neredeyse) boşalması çok acayip olmuş. Emin Alper’in önceki iki filminin (Tepenin Ardı ve Abluka) konuyu bağlayamama gibi bir problemi olduğunu düşünmüştüm. Burada da hikâyenin sonu gösterilmiyor ama yöntem bu kez işliyor. Film bittiği noktada, ortanca kardeş ölecek mi kalacak mı, büyüğü Ankara’ya ulaşacak mı, küçüğü yeni besleme olarak Necati Bey’in evine kapağı atacak mı falan artık merak etmiyorsunuz. Hiçbiri için kurtuluş olmadığına ikna olmuş durumdasınız zaten.

3. Çoğunluk

2010; Yaz/Yön: Seren Yüce

Bu film, Türk sinemasının şehirli orta sınıfa en sert ve tavizsiz bakışı. Kişiliği hayat boyu babası tarafından ezilmiş Mertkan’ın, Kürt kızı Gül’le önce duygusal ilişki içine girmesi, ama sonra çevresinin baskısıyla “sikip bırakmakta” karar kılması ve huzuru vicdansızlıkta, hatta şerefsizlikte bulmasının tokat gibi hikâyesi. Çok zor bir rolün altından ustaca kalkan Bartu Küçükçağlayan ve her zamanki gibi harika Settar Tanrıöğen’i hayranlıkla izliyoruz. Erkan Can’ın oynadığı taksi şoförüyle geçen yan hikâye, film boyunca bir leitmotif olarak tekrarlanan Mertkan’ın çocukluğundan zorla koşturulma sahnesi gibi ana hikâyeyi besleyen zekice buluşlarla dolu, ilk film olduğuna inanmakta zorluk çekeceğiniz ustaca bir ilk film.

2. Bir Zamanlar Anadolu'da

2011; Yaz: Ercan Kesal, Ebru Ceylan, NBC; Yön: Nuri Bilge Ceylan

Nuri Bilge Ceylan, aile efradıyla çektiği ilk filmlerinin ardından, profesyonel oyuncularla film yapıp yapamayacağı konusunda bir kuşku uyandırmıştı. Üç Maymun fazla deneyseldi, o kuşkuyu tam olarak gidermedi. Burada ise NBC tam olarak rüştünü ispat ediyor ve uluslararası bir sinema yıldızına dönüşüyor. Yılmaz Erdoğan, Taner Birsel, Ahmet Mümtaz Taylan gibi usta oyuncular filmi bambaşka bir seviyeye taşıyor. Birbirinden nefis görsel buluşlarla dolu. En aklımda kalanı, ekibin “Recep İvedik”in cesedini bulduğu sahnedeki köpeğin bakış açısı, ve hemen arkasından gelen ve cesedi arabanın bagajına sokmaya çalışanları bozkırın ortasında bir nokta gibi gösteren, tabiri caizse, Allah’ın bakış açısı. Aynı zamanda çok komik bir film, araba içindeki diyaloglar, komiserle zanlının tuhaf ilişkisi, kendini Clark Gable’a benzeten savcı ve tabii ki Ercan Kesal’ın oynadığı muhtarın morg için ödenek istemesi (kokuyor) en akılda kalan sahneler. Yılmaz Erdoğan, polis komiseri karakteri için mükemmel bir seçim ve gerçekten de döktürüyor. Fırat Tanış da, neredeyse hiç ağzını açmadığı halde, çok etkileyici. NBC’nin şimdiye kadarki en iyi filmi.

1. Vavien

2009; Yaz: Engin Günaydın; Yön: Taylan Biraderler

Vavien, neşeli bir kasaba filmi gibi başlayan, sonra Hitchcockvari bir gerilime dönüşen, Binnur Kaya’nın öbür dünyadan geri dönmesiyle de neredeyse büyülü gerçekçilik sularına açılan, çok şaşırtıcı bir film. Özellikle piknik ve arkasından gelen cinayet sahnesi, neredeyse soluksuz izleniyor. Engin Günaydın’ın, kan dondurucu bir kötülüğün vücut bulmuş hali olan “sarı çıyan” Celal karakteri, tek kelimeyle büyüleyici. Aslında o dönemlerde TV’de canlandırdığı Burhan Altıntop’tan pek farklı değil, ama sulu zırtlak komedi yerine bu hikâyenin içinde gördüğümüzde o kadar da komik olmadığını anlıyoruz. Kötülüğünün altında da, Samsunlu pavyon şarkıcısına yönelik umutsuz aşk (ya da belki sadece cinsel arzu) ile cisimleşen bir tatminsizlik, hatta bir iktidarsızlık hali var. “Şunu uçurumdan atayım da parasına el koyayım” diyen Celal mi daha deli, bunu anladığı halde hâlâ onu seven ve tüm parasını Celal’e verip onun yanında kalan Sevilay mı karar veremiyorsunuz. İnsanlık hakkındaki ezberlerimizi bozan ama son derece inandırıcı olmayı da başaran eşsiz bir hikâye. Karakterler açısından bakarsak “mutlu”, insan tabiatına dair acımasız önermesiyle ürkütücü finaliyle de uzun süre aklınızda kalmayı başarıyor.

Kişisel Bir Prog-Rock Listesi

Yetmişli yıllarda popülerliğinin zirvesini yaşayan prog-rock (ya da progressive rock), Türkçe olarak "ilerici" diyebiliriz sanırım, pek çok alt tür de barındıran bir müzik tarzı. Rock enstrümantasyonunun vurucu gücünü, sanatı değerli ve anlamlı kılan hemen hemen her şeyle birleştirir. Yetmişlerin ruhunu çok iyi yansıtır, şimdiye kadar yapılandan farklı bir şey yapma hevesi, dünyayı değiştirme isteği, özgürlük arzusu... Yetmişlerin sonuna doğru düşüşe geçmiş, farklı türlere dağılmış. Sonradan, yetmişlerin babalarını dinleyerek büyümüş çocuklar kendi gruplarını kurmaya başladıklarında yeniden canlanmış. Kendi açımdan, her türlü müziği dinlesem de, unutamadığım, tekrar tekrar dönüp geldiğim, bir çoğunu nota nota bildiğim müzikler bunlardır.

Buradaki bazı müzikler, başka şekillerde isimlendirilen türlere dahil kabul ediliyor olabilir. Benim için prog-rock, karmaşık, derin, vurucu ve şaşırtıcı olmalıdır. O yüzden, mesela, daha çok senfonik rock diye nitelenen Renaissance bu tanıma uyar ama çokseslilik açısından zayıf kalan prog-metal türevleri dışarıda kalır. Elbette kişiye göre değişir. Bu benim kişisel seçkim.

Bir çalma listesi halinde dinlemek için şuraya tıklayabilirsiniz.

20. Sleep Drifter (King Gizzard and the Wizard Lizard)

Avustralyalı gençler, bağlamayı ve çeyrek seslerini keşfedince, Türk müziğinden alınma temalardan derledikleri kompozisyonlardan oluşan Flying Microtonal Banana albümünü 2017'de çıkardılar. Türkiye'de de bayağı bir ilgi gördüler. Yakın dönem prog-rock eserleri içinde dikkat çeken bir çalışma. Güzel tarafı, sözel içerik olarak oryantalist konulara kayma eğilimi göstermemeleri. Sleep Drifter, vurucu ritmiyle albümün en baba şarkısı.

19. Hindu (Nekropsi)

Nekropsi'nin 1996 yılında çıkan Mi Kubbesi albümü, küçük bir dinleyici kitlesi içinde bayağı bir heyecan yaratmıştı. Memleket rock müziğinde o güne dek görülmemiş bir ritmik karmaşıklık ve rif zenginliği içeren albüm, bugün artık bir klasik kabul ediliyor. Tematik bir bütünlük içindeki şarkılar pek birbirinden ayrılamaz muhtemelen ama içlerinden bir tane seçecek olsam, kısa ve vurucu Hindu ağır basıyor.

18. Sarabande (Jon Lord) 

Deep Purple'in klavyecisi Jon Lord'un 1976'da çıkardığı solo albümüne adını veren şarkı. Yavaş yavaş yükselen şarkılardandır. Tekrarlanan ve giderek zenginleşen bir teması vardır, Ravel'in Bolero'sunu hatırlatır biraz. Sakin bir davul ritmiyle girer, bas, klavye, gitar ve sonunda gümbür gümbür senfoni orkestrası eklenir. Sonra yavaşlar ve yumuşak bir finale gider. Pek şahanedir.

17. Hocus Pocus (Focus)

Hollandalı Focus'un en meşhur parçası, muhteşem bir rif etrafında şekillenen ve pek çok farklı müzik türünü dolanan yedi dakikalık bir müzik şöleni. Rifi biraz fazla tekrarlayarak hafiften bokunu çıkardıkları söylenebilir, ama yine de anılmaya değer. 2010 Dünya Kupası sırasında çıkan Nike reklamında kullanıldığında yeniden hatırlanmıştı. Grup elemanlarının söylediğine göre, şarkının büyük kısmı bir doğaçlama sırasında ortaya çıkmış.

16. In My Mind (Nemrud)

2008'de İstanbul'da kurulan Nemrud'un 2013 tarihli Ritual albümünün açılış parçası. Hem yetmişlerin prog-rock devlerinden (özellikle Eloy'dan) hem de Dönence dönemi Kurtalan Ekspres'ten etkiler hissediliyor, hatta arada metale de göz kırpıyorlar. İngilizce sözlü müzik yapmalarına yorum yapmıyorum. Kompozisyonun karmaşıklığı ve icranın yetkinliği ile göz kamaştırıyorlar. Ne yazık ki kendilerini pek ortalıkta göremiyoruz.

15. Killer (Van der Graaf Generator)

İngiliz prog-rock grubu Van der Graaf Generator'un 1970'de çıkan H to He Who Am The Only One adlı üçüncü albümünün, sekiz buçuk dakikalık açılış parçası (albümün adını çevirmek imkânsız gibi, ama zorlasak "H'den [hidrojenden] He'ye [helyuma] kadar benden başka kimse yok" gibi bir şey olurdu). Bütün balıklar ondan korktuğu için yalnız kalan bir katil köpekbalığının hikâyesini anlatır. Klasik rock çalgılarına, adeta kırbaç gibi kullanılan bir saksofon eklenmiştir burada. Çarpıcıdır.

14. Static Motion (Sonar)

İsviçreli Sonar, müziğe bir matematik problemi gibi yaklaşan ve triton armonikleri üzerine kurdukları müzikleriyle güncel prog-rock aleminin az bilinen ama en baba gruplarından biri. İsmi Sonic Architectures (Sessel Mimari Tasarımlar gibi çevrilebilir sanırım) sözünün kısaltması. İki gitar ve bası, Ortaçağ’da şeytan aralığı denen triton (üç tam ses, yani altı perde) aralıklara akort ediyorlar, bu sayede tamamen kendilerine özgü bir armoni yaratıyorlar. 2014 tarihli Static Motion albümüne adını veren şarkıları, üst üste eklenen örüntülerle giderek karmaşıklaşan, giderek yükselen bir müzik ziyafeti.

13. The Song of Scheherazade (Renaissance)

İngiliz prog-rock grubu Renaissance'ın 1975 tarihli Scheherazade and Other Stories albümünün B yüzünü komple kaplayan The Song Of Scheherazade, 1001 Gece Masalları üzerine dokuz bölümden oluşan bir rock senfonisi. Annie Halsam'ın muhteşem sesine, klasik rock çalgılarının yanı sıra orkestra da eşlik eder. Büyüleyicidir.

12. Mladic (Godspeed You! Black Emperor)

Kanadalı post-rock efsanesi Godspeed You! Black Emperor’un 2012 tarihli 'Allelujah! Don't Bend! Ascend! albümünü açan 20 dakikalık parça, yavaş yavaş yükselen bir sesler yumağıdır. Gitar efektleriyle, o kadar çok armonik katman üst üste bindirilmiştir ki içinde kaybolursunuz. İlk beş dakika uğultu gibi gelir bu sesler, sonra yavaş yavaş bir tema belirginleşir, giderek yükselir, coşup taşar. Sonra başka bir evreye geçer, öylece devam edip gider.

11. In A Gadda Da Vida (Iron Butterfly)

Uzun prog-rock süitlerinin en eski ve muhtemelen en meşhur örneği, öyle ki Simpsonlar dizisinde bile konu edilmiştir. Unutulmaz bir rifle açılır. Basit ve hatta bayat sözler ve hicaz makamında oryantal bir melodiyle iki tur normal bir pop şarkısı gibi döner, ardından sırasıyla gitar, davul ve klavye soloları gelir. Sonunda şarkıdan meşhur rifine dönüş yapar ve saatler 17 dakikayı geçtiği sıralarda nihayetlenir. Çok kişiyi ve grubu etkilemiştir.

10. Set The Controls For The Heart Of The Sun (Pink Floyd)

Sözü ve müziği, o sıralarda henüz grubun yaratıcı merkezi konumuna gelmemiş olan Roger Waters’e ait olan şarkı, ilk olarak beş küsur dakikalık bir versiyonuyla grubun 1968 tarihli ikinci albümü A Saucerful Of Secrets’te yer aldı. Daha uzun bir versiyon Ummagumma’da ve Pompeii konser filminde var. Ben şahsen ilk kısa versiyonu tercih ediyorum. Adeta ilahi havasındadır bu şarkı, bas gitarla unison giden basit vokal melodisine, tam tam tarzı davullar ve Rick Wright’ın sintisayzerinden çıkardığı tuhaf sesler eşlik eder. Rüya gibidir. Pink Floyd’un en çok bilinen şarkıları arasında değildir ama en büyük başarılarından biridir.

9. Musical Box (Genesis)            

Genesis, Phil Collins tarafından pop grubu haline getirilmeden önce, prog-rock’un en büyük efsanelerinden biriydi. Unutulmaz pek çok şarkısı vardır ama bu hepsine ağır basar. 1971 tarihli Nursery Cryme albümünün açılış parçasıdır. Birçok bölümden oluşur, Peter Gabriel’in kulağı okşayan fısıltı gibi vokallerinden sert riflere ve cayır cayır gitar sololarına  akar ve bir senfoni finali gibi son bulur. O kadar zengin bir müziktir ki defalarca dinlense bıkılmaz. Grubun, canlı performanslarında, şarkıyı stüdyo kaydına eş kusursuzlukta çalabildiği de o döneme ait videolardan anlaşılabiliyor.

8. It’s A Rainy Day, Sunshine Girl (Faust)

Krautrock’un babalarından Faust’un 1972 albümü So Far’ın açılış parçası. Güm güm vuran bir davul sesiyle başlar, sonra yavaş yavaş diğerleri katılırlar. Davul hiç susmaz, ritmi değişmez. İki satır sözü vardır: It’s A Rainy Da Sunshine Girl / It’s A Rainy Day, Sunshine Baby. Şarkı bizi böylece dört mevsim dolaştırır. Krautrock akımını muhtemelen en iyi tarif eden şarkıdır. Saplantılı şekilde tekrarlanan hipnotik bir ritm, rastgele sözler, dinlenip bitirilecek değil içinde yaşanacak bir müzik...

7. Castle in the Air (Eloy)

Yetmişlerin Alman gruplarından biri olmasına rağmen, tarzı dönemin İngiliz gruplarına daha yakın olduğu için genelde krautrock alt türü içinde sayılmayan ve hüzünlü minör melodileri sayesinde ülkemizde oldukça sevilen Eloy’un 1974 tarihli Floating albümünün açılış parçası, prog-rock dersi gibidir.

 

6. Ioss (Koenji Hyakkei)

Japon underground müziğinin efsane davulcusu Tatsuya Yoşida, iki kişilik Ruins grubuyla daha çok bilinir, doksanlarda İstanbul'u da bir sallamışlıkları vardır. Koenji Hyakkei (Koenji'den Yüz Manzara), bir yan proje olarak kurulmuş ama zaman içinde kalıcı bir kariyeri olmuş. Tamamen kendine özgü bir tarzları vardır, ellerini atmadıkları müzik türü kalmaz. Ioss, 1994 tarihli ilk albümlerinin ilk şarkısı. Anlatması zor. Dinlerken yarattığı his, kıyametin tam o anda gelmesi ve kaçış olmaması gibi bir şey.

 

5. Hallogallo (Neu!)

Neu!, krautrock'un geleceğe açılan kapısıdır. Rock altyapısıyla çalarlar ama kulağa elektronik müzik gibi gelir. Bugün dinleyince 1972'de yapılmış olduğuna şaşabilirsiniz. Bu şarkı, grubun kendi adını taşıyan (ya da bir ad taşımayan) ilk albümünün açılışıdır. Krautrock'un alameti farikası motorik ritmi baştan sona gider, onun yanında envai çeşit ses girip çıkar, rüyada uzaylı istilası görmek gibidir. Beni en çok etkileyen ise, grubun kendine Neu! (Yeni!) adını vermekteki, hatta bir de sonuna ünlem koymadaki cesareti. Yetmişlere özgü bir ruh hali, yepyeni bir şey yapma ve onunla bir şeyleri değiştirme arzusu, daha doğrusu bunun mümkün olabildiğine dair inanç... Oysa 21. yüzyılın ortalarına doğru, geleceğin daha iyi olacağına dair inancımızı tümüyle tüketmiş haldeyiz. Yetmişlerin müziğini asıl heyecan verici yapan şey bu. 

4. Thick as a Brick (Jethro Tull)

Thick As A Brick, Ian Anderson'un başlangıçta prog-rock parodisi olarak düşündüğü, ama fazla gerçekçi bir parodi olduğu için prog-rock klasiği sayılan 1972 tarihli bir konsept albüm, daha doğrusu kırk küsur dakikalık tek bir şarkı. Plağın iki yüzüne basılabilmesi için iki parçaya bölünmüştür, ama ikinci parça, tam birincinin bittiği yerden başlar, böylece dinleyicinin zihninde birleşir. Başında ve sonunda tekrarlanan akılda kalıcı bir ana temanın arasında müzik coşkun bir ırmak gibi akar. Bu albümün başarısı üzerinde, hemen ardından benzer formdaki A Passion Play albümünü çıkartırlar. O pek tutmayınca, önceki hard rock çizgisine geri dönerler ama Thick As A Brick yaptıkları ve yapacakları en muhteşem şey olarak kalır.

3. Fracture (King Crimson)

Robert Fripp'in yıllar içinde bir ekol haline gelen gitar tekniğinin zirvesi olan bu şarkı, 1974 tarihli Starless and Bible Black albümünün son şarkısıdır. Üst üste eklenen ritimler ve enstrümanlarla giderek katmanlanan karmaşık bir döngü, King Crimson'un alameti farikası olan vurucu bir rife bağlanır, sonra geri döner, başka diyarlardan dolaşır ve yeniden yükselir, gümbür gümbür finale gider. King Crimson, prog-rock deyince adı ilk akla gelen gruptur muhtemelen, bu onların adı ilk akla gelen şarkısı değildir ama müzikal zirvelerinden biridir. 

2. Lady Fantasy (Camel)

Camel, kalitesi ve derinliği açısından prog-rock türünü de aşan bir cevherdir. Vokal konusunda çok iddialı olmadığı için popülerliği sınırlı kalmış, ama gerçek prog dinleyicileri için tanrı katındadır. Andrew Latimer, gitarla gösteriş yapmaz, ama öyle sesler çıkarır ki o aletten, elektro gitar onun için icat edilmiş sanırsınız. 1974 tarihli Mirage albümlerinin kapanış parçası Lady Fantasy, aynı zamanda en meşhur şarkılarıdır muhtemelen, en yumuşak ve iç parçalayıcı melodilerden en vahşi gitar sololara uzanan bir müzik şölenidir, sadece prog-rock türünün değil müzik sanatının zirvelerinden biridir. 

1. Yoo Doo Right (Can)

Krautrock'un en karizmatik grubu, Köln merkezli Can'in, 1969 tarihli ilk albümü Monster Movie'nin B yüzünü kaplayan 23 dakikalık Yoo Doo Right, söylenene göre, çok daha uzun ve çoğunluğu doğaçlama olan bir kayıttan plağın bir yüzüne sığacak şekilde editlenmiştir. Dinlerken pek öyle gibi gelmez, bir nehir gibi akar. Farklı bölümlerden oluşan, süit tarzı bir eser değildir bu. Vokalist Malcolm Mooney'nin sevgilisine yazdığı bir mektuptaki cümleleri saplantılı bir şekilde rastgele sırayla okumasından ibaret sözler ve basit bir melodi, defalarca tekrarlanır, her bir tekrarda dizelerin sırası değişir, her bir tekrar birbirinden farklıdır. Bas ve davullarla girer, gitar ve klavye eklenip coşar yükselir, sonra tekrar düşer, hatta bir ara sadece iki bagetin birbirine çarpma sesine kadar iner. Sonra tekrar yükselir. Şarkının finali, plakta yer kalmadığı için bittiğini belli eder, bıraksalar sonsuza kadar sürecektir sanki. Benim için sadece müzik sanatının değil, sanatın özüne dair bir güçlü önermedir bu şarkı. Sanat hayattır. Sanatı izleyenler, dinleyenler, bakanlar, okuyanlar vardır, bir de içinde yaşayanlar vardır. Bu şarkı sizi içinde yaşamaya davet eder.

Sıcak Kafa

Bir apokaliptik distopya ya da dilbilimkurgu olarak tanımlayabileceğimiz Sıcak Kafa, Kasım 2016 itibarıyla April etiketiyle çıktı.

Roman, yakın gelecekte ya da alternatif bir şimdiki zamanda, her tarafa yayılmış bir delilik salgınıyla boğuşan bir dünyada geçiyor. Salgının kaynağı, ARDS denilen ve konuşma yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Hastalığa yakalananlar, saçma sapan konuşurlar ve davranırlar. Sağlıklı bir kişi, bir hastanın konuşmalarını yeterince uzun süre dikkatini vererek dinlediğinde, hastanın söyledikleri giderek mantıklı gelmeye başlar, artık o da hastalığa yakalanmıştır ve bir daha eski haline dönemeyecektir.

Kahramanımız Murat Siyavuş, bir dilbilimcidir. Zamanında hastalık üzerine çalışmış ama umudunu kaybederek annesinin evine sığınmıştır. Televizyonun karşısından pek ayrılmadan, olabildiğince hareketsiz bir hayat sürmektedir. SMK denilen ve herkesin çekindiği bir devlet kurumu tarafından arandığını öğrenince, evden ayrılmak ve salgının dönüştürdüğü dünyayla yüzleşmek zorunda kalır. Bu arada ona yeniden yaşama sevinci veren Şule'yle tanışır ve dünyanın baş aşağı gidişine rağmen içinde geleceğe dair bir umut ışığı yanar. Daha fazlasını anlatarak okuma zevkini zedelemeyelim.

Kitapla ilgili bazı yazı ve söyleşilerin linkleri aşağıda. Bazılarını kitabı okuduktan sonra okumak daha anlamlı olabilir.

K24
http://t24.com.tr/k24/kitap/sicak-kafa,170

Kitapeki.com

http://kitapeki.com/dile-uygarliga-dunyanin-sonuna-dair-bir-roman-sicak-kafa/
http://kitapeki.com/saheser-bir-sacmalama/

Artful Living

http://www.artfulliving.com.tr/edebiyat/dilbilimkurgu-bir-roman-sicak-kafa-i-9534

Cumhuriyet Kitap

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kitap/649874/Afsin_Kum_dan__Sicak_Kafa_.html

Kayıp Rıhtım
https://kayiprihtim.com/inceleme/sicak-kafa-afsin-kum/

Kitap Muhabbeti

http://kitapmuhabbeti.blogspot.com.tr/2016/11/scak-kafa.html

Pulbiber

http://pulbiberdergi.com/2016/12/23/7094/

Arakat Sanat

http://www.arakatsanat.com/anlamsizlik-urkutucu-bir-sey/

Inception Üzerine Bir Not

Inception neden kötüdür biliyor musunuz?

Kısaca söylemek gerekirse, tüm hikayesini bir mantık hatası üzerine kurduğu için...

Christopher Nolan'ın özellikle yeniyetme sinema meraklısı kuşağını ağzı açık bırakan filmi Inception, hikayesinin merkezine, rüyadaki zamanın gerçektekine göre 20 kat hızlı geçmesi gibi bir veriyi alır. Bu bilgi ne derece bilimseldir bilmiyorum, ama önceden de rüya görme dediğimiz şeyin, bizim algıladığımızdan çok daha hızlı olup bittiğini duymuştum. Buna inanmamak için bir neden yok, çünkü gayet mantıklı bir açıklaması da var. Gerçek hayatın hızı, fiziksel varlıkların hızına bağlıdır. Bir yerden bir yere gitme hızı, konuşma hızı, algılama hızı, sinirlerin iletim hızı, hatta ses hızı... Beyin, gerçek dünyaya uyum sağlamak ve konudan kopmamak için çoğu zaman kendini yavaşlatmak zorundadır.

Rüyada ise fiziksel tüm engeller kalkmıştır, rüyanın kendi sanal gerçekliğini beyin kendisi yaratmaktadır ve tabii ki fiziksel hız limitlerine bağlı kalmak gibi bir zorunluluğu yoktur. Kendini yavaşlatmak için bir nedeni de yoktur. Dolayısıyla rüya zamanının beynin tam hızıyla çalışmasına uygun şekilde belirlenmesi akla gayet yakın.

Filmde bir de rüya içinde rüya olayı var, bilirsiniz. Hikayeye göre rüya içinde rüya görüldüğünde, zaman bir 20 kat daha hızlanıyor. Evet ama neden böyle bir şey olsun? Gerçekle rüya arasındaki fiziksel koşul farklılıkları burada söz konusu değildir. Zamanın hızlanması gerçek ortamla sanal ortam arasındaki farkla ilgili olsa gerektir. Rüya içinde rüya, yine aynı sanal ortamda vuku bulacağına göre hızında bir değişme olmasının hiçbir açıklaması yok.

Peki, filmin gerçekliğinde böyle olduğunu kabul edemez miyiz? Bilemiyorum, belki siz edersiniz, ama ben yapamıyorum. Herhalde, bunu yutmak için, rüya zamanının neden daha hızlı olduğuna dair hiçbir fikir yürütmemiş olmak gerekir. Evet, eğer başlangıçtaki veri de tamamen hayal ürünü olsaydı, bir sorun olmazdı. Ama gerçek bir verinin çarpıtıldığını gördüğünüzde tadınız kaçar. Açıkçası bunu fark edip de önemsemeyenleri anlayamıyorum. Belki iki farklı insan türü var, ben ve benzerlerim bunu görmezden gelemeyenleriz, bir de hiç keyfi kaçmayıp patlamış mısırları lüpleten tür var.

Bana Charlie Kaufman'ın senaryo oskarını aldığı Adaptation filminden bir sahneyi hatırlattı. Senarist Charlie, altından kalkamadığı bir uyarlamayla boğuşurken, ikiz kardeşi Donald da senaryo yazmaya merak sarar. Senaryosunu Charlie'ye gösterir. Senaryonun bir yerinde, olaylar öyle bir düğümlenir ki bir karakterin aynı anda iki farklı yerde olması gerekmektedir (ya da öyle bir şey). "Bunu nasıl çözeceksin?" diye sorar Charlie. Donald "özel efektlerle" diye cevap verir. Charlie saçını başını yolar, falan...

İşte öyle. Mantık hatasını özel efektleri kökleyerek çözemezsiniz. Ama bir şekilde yutturabiliyorsunuz gibi görünüyor.

Sıraya Dizdin Bizi Zaman

Stephen Hawking’in popüler bilim klasiği “Zamanın Kısa Tarihi”ni yirmi beş yıl gecikmeli olarak okumaktayım şu sıralar. Hawking’in eklemeleri ve Barış Gönülşen’in yeni çevirisi ile tekrar basılmış. Çevirmenin genel olarak iyi bir iş çıkardığını söyleyebilirim. Yalnız, neresinden bakarsam bakayım bir anlamı varmış gibi görünmeyen bazı cümleler de var kitapta. Tabii konu teorik fizik olunca emin olamıyorum, ben de anlamamış olabilirim. Ama bir ihtimal, bazı yerleri Barış da anlamamış olabilir diye düşündüm doğrusu. Olsun, zaten kitabın tamamını anlamayı beklemiyordum. Özellikle kafama takılan bir iki cümleyi not ettim, bir yerlerde karşılaşırsak Orhan Pamuk’a sormayı düşünüyorum (takdir edersiniz ki Stephen Hawking’in kendisine ulaşmak çok daha zor olacaktır).

Kitabın tamamını anlamayı beklemiyordum dediğim gibi, ama tam aklıma yatmadığı için içime dert olan bazı meselelerde yeni bir bakış açısı vermesini de umuyordum. Bir tanesi de zamanın başlangıcı meselesi. Zaman büyük patlama ile başladıysa büyük patlamadan önce ne vardı diye sorası gelir insanın. Bunun klasik cevabı, büyük patlamadan önce diye bir şey olamaz, çünkü büyük patlamadan önce zaman yoktu, zaman olmadığına göre “önce” diye bir şey de yoktu. Buna cevaben aklıma ilk gelen cümle de “nassı yani” oluyor. Zamanın olmaması ne demek? Zaman olmayabilen bir şey mi?

Hawking bu soruya net anlaşılır bir cevap veriyor, herkesi tatmin etmeyebilir ama beni tatmin etti. Büyük patlamanın bir öncesinin olmasıyla olmaması arasında bir fark yoktur çünkü “… bu zamandan daha önce gerçekleşen olaylar varsa da, bunlar bugün olanları etkileyebilecek durumda değiller, varlıkları göz ardı edilebilir, çünkü bunun gözleyebileceğimiz sonuçları olmaz.” Büyük patlama anı, evrendeki tüm varlığın sıfır boyutlu tek bir noktada toplanmış olduğu mutlak bir tekillik anıdır. O varlığa ait, var olması dışında hiçbir bilginin olmadığı bir andır. Bunun öncesinde var olup sonrasına aktarılabilecek herhangi bir bilgi olamaz. Dolayısıyla “büyük patlamadan önce ne vardı” sorusu, gramer açısından doğrudur ama herhangi bir anlam ifade etmez, çünkü bunun cevabının herhangi bir önem arz edeceği bir varlık var olmamıştır. Tuhaf bir düşünce şekli, ama fizikçilerin kafası böyle çalışıyor.

Tabii bu, ilgilisi için teolojik soruları da kışkırtan bir mevzu. Hawking de yeri geldikçe Tanrı ve yaratılış konularına tatlı tatlı değiniyor. Eğer Tanrı her şeyi yarattıysa, zamanı da yaratmış olmalı. Bu da zaman yokken Tanrı var demektir, ama biz zamanın olmamasına ancak mutlak bir hiçlikten başladığında anlam verebiliyorduk. Yani zamanın var olmasından önce var olan ve sonrasını etkileyen bir şey varsa, bunun zamanın var olmasından önce olmasının bir önemi olur. Dolayısıyla eğer “önce” varsa, zaman da var demektir. Oysa zamanın var olmadığı durumdan bahsediyorduk. Paradoksa düşüyoruz. Çözmek için şunu kabul etmek zorundayız: Bir Tanrı varsa, zamanın olmadığı bir durumda var olamaz. Eğer Tanrı hep varsa zaman da hep olmalı. Sanki büyük patlama teorisi, Tanrı’nın başlangıçsızlığı ilkesiyle çelişiyor gibi. Ama Tanrı’nın, büyük patlamadan önce varsa dahi, yapacağı pek bir şey yok, eninde sonunda “vur patlasın” demekten başka. Yani Tanrı olarak ilk etkinliğini gerçekleştirdiği anda zaman da başlamış oluyor, dolayısıyla bu çelişkinin de pek bir önemi kalmıyor.

Zamanı anlamak bir problem, tanımlamak da ayrı bir problem. Özellikle döngüsel olmayan bir tanım yapmak, yani tanımlarken kullandığımız sözcüklerden hiçbirini tanımlamak için zaman kavramını kullanmak zorunda kalmayacağımız bir tanım yapmak neredeyse imkânsız gibi. Bu yüzden, yeni bir sözlük gördüğümde, ciddiyeti ve kalitesi hakkında fikir sahibi olmak için “zaman” maddesine bakmak gibi bir alışkanlığım vardır. Aşağı yukarı diğer her şey zaman kavramı kullanılarak tanımlandığına göre, zaman nasıl tanımlanmıştır acaba? Bazıları özensizdir, mesela evdeki bir İngilizce sözlükte “zaman; saat, dakika ve saniye cinsinden ölçtüğümüz şeydir” diyor. Saat, dakika ve saniye nasıl tanımlanıyor olabilir dersiniz? Tabii ki birer zaman birimi olarak. Döngüsel tanımlama dediğim bu. TDK sözlüğünde de “bir işin, bir oluşun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu süre” diyor. Süre ise “bir olayın başı ve sonu arasında geçen zaman parçası” diye tanımlanıyor. Yani “zaman” ve “süre” sözcüklerinin ikisinin de anlamını bilmiyorsanız, bu sözlükten öğrenemezsiniz.

Bu konudaki en kaydadeğer çabayı Pars Tuğlacı’nın görkemli eseri Okyanus Ansiklopedik Sözlük’te gördüm (Türkçe’nin en değerli sözlüklerinin Ermeni yazarların elinden çıkması da ilginçtir). Şöyle diyor: “Olayların ardışıklığını görerek aklımızda yarattığımız ve olayların bundan sonra da içinde olup gideceklerini düşündüğümüz, başı ve sonu olmayan soyut kavram.”

İlginç! Zaman kavramı, daha doğrudan algıladığımız ardışıklığa göre tanımlanıyor. Yani biz öncelikli olarak ardışıklığı, yani olayların birbirinden önce veya sonra olmasını algılarız. Zaman da tüm olayları birbirine göre öncelik-sonralık ilişkisi içine sokabileceğimiz bir eksen işlevi görür. Zaman bizi sıraya dizer başka bir deyişle. Askerde bizi boy sırasına dizmeleri gibi mesela. Boy sırasına girin dendiğinde, boy sırası orada öyle boş duruyor ve biz gidip ona giriyoruz gibi bir durum yoktur. Boy sırası, bizim sıraya girmemizle oluşmaktadır, hiç kimse sıraya girmezse, sıra diye bir şey olmaz. Zaman da bir şeylerin bir şeylerden önce veya sonra olmasıyla oluşmaktadır. Olayların zaman içinde bir öncelik sırası olması da ancak başka olayların nedeni veya sonucu olabildiklerinde bir anlam ifade ediyor. Neden-sonuç ilişkilerinin olmadığı, yani hiçbir olayın bir başkasının nedeni veya sonucu olmadığı bir evrende, hangisinin önce hangisinin sonra olduğunun bir önemi olmazdı. Dolayısıyla olayları sıraya dizmeye de zaman gibi bir kavrama da ihtiyacımız olmazdı.

Kitapta zamanın yönü ile ilgili de bir takım tartışmalar var. Bir bölüm, zamanın neden ileri doğru aktığı ve neden geleceği değil geçmişi hatırladığımız üzerine. Zamanın ileri doğru akması fikri, bana kebapçılarda sık sık karşı karşıya bırakıldığımız zorlu bir tercihi hatırlattı:

– Önden bir çorba alır mıydınız?

Alabilirdik, veya almazdık, alsak da az çorba alırdık, ama neden önden?

Ön, hareket eden cisimler söz konusu olduğunda, hareket ettiği yönde olan anlamına gelir. Hareket etmeyen varlıklarda biraz daha karışık, ama bunlarda da bir tür kişileştirme yapılıyor gibi geliyor bana. Evin önü derken, evin asıl giriş kapısının olduğu, caddeye bakan tarafı kast ediyoruz. O tarafa ön diyor olmamız, insan yüzüyle bir özdeşlik kurmamızdan olabilir, evin ön tarafı bize bakan yüzüdür. Ağacın önü dediğimde, benim nerede bulunduğuma göre anlamı değişebilecek bir şey söylemiş oluyorum. Ağacın önü, ağaçla benim aramda kalan bölgedir, ağacın bana göre diğer tarafı da arkasıdır. Ağacın bir yüzü olsa ve bana bakıyor olsa öyle olurdu çünkü. Bu sadece bir hipotez tabii, üzerinde düşünülebilir. Ama hareket eden cisimler söz konusu olduğunda, “ön” dediğimiz, tartışmasız, hareket ettiği yöndür. Hareket eden varlıklar öne doğru gider.

Bu durumda, az çorba ne açıdan Adana kebabın önünde oluyor? Çünkü zaman ileri doğru akıyorsa, Adana kebap, çorbaya göre zamanın akış yönündedir, yani öndedir, çorba ise arkadadır. Bu durumda garsonun siz sandalyenize yerleşirken “arkadan bir çorba alır mısınız” diye sorması gerekmez mi? (Garsonsanız, yine de, tatsız yanlış anlaşılmalara meydan vermemek adına, geleneksel tabirlerden şaşmamanızı tavsiye ederim).

“Önce” sözcüğü de “ön”den türemiştir. Üstelik bu Türkçe’ye özgü bir durum değil, başka dillerde de “önce” anlamına gelen sözcükler, “ön” anlamına gelen sözcüklerle benzeşiyorlar. Buradan aslında zamanın yönünü nasıl algıladığımız anlaşılıyor. Zaman ileri doğru akmaz, geriye doğru akar. Biz, zamanda ileri doğru gideriz. “Şimdi” dediğimiz an, zaman ekseninde ileri doğru gitmektedir. Eğer “şimdi”yi sabit kabul edersek, zaman da “şimdi”ye göre geriye doğru akıyor demektir. Yani zamanın bir akışı varsa, geriye doğrudur. O yüzden az çorba önde, Adana kebap arkadadır. Çünkü az çorba, hareket eden varlığın, yani zamanın, hareket ettiği yöndedir, yani geçmiştedir. Bizim geleceğe doğru gitmemiz, zamanın geçmişe doğru gitmesi demek oluyor. İnsanoğlu, zamanı ayrı bir kavram olarak tanımlarken, akış yönü konusunda da genel bir yanılgıya düşmüş gibi görünüyor. Stephen Hawking de kitabında, pek çok kez, zamanın ileri doğru aktığından bahsediyor. Bu itiraz karşısında ne derdi acaba? İtiraz fiziksel olmaktan ziyade dilbilimsel olduğu için pek ilgisini çekmeyebilir. Ya da “abi olay zaten karışık, bir de sen bulandırma” diyebilir. Tabii büyük bir olasılıkla kendisine sorma şansı bulamayacağım, ama bir yerlerde karşılaşırsak Orhan Pamuk’a sorabilirim belki.